FOSS qëndron për “Free and Open Source Software” (në shqip: Softueri i Lirë dhe me Burim të Hapur). Është një lëvizje e nisur në vitin 1983 nga Richard Stallman dhe Free Software Foundation (FSF) – Fondacioni për Softuerë të Lirë, i cili rishtazi ka qenë edhe në Kosovë.
“I lirë” në këtë kontekst i referohet “lirisë” (si në lirinë për të drejtën e fjalës, jo si çmim. Siç thonë në FSF “Softueri i lirë është çështje e lirisë dhe jo e çmimit" dhe ky është një dallim i rëndësishëm që duhet bërë. Shumë lloje softuerësh pohojnë të jenë “të lira”, dhe jam i sigurt që keni dëgjuar për shprehjet si “freeware” dhe “shareware”. Këto lloje softuerësh tentojnë të janë të lira (si në çmim), por jo të lira (si në liri).
Të gjithë softuerët që ju operoni në kompjuterin tuaj janë krijuar të punojnë në sistemin tuaj operativ. Nëse përdorni Microsoft Windows, atëherë softueri është “paketuar” për të punuar në Windows. Nëse ju përdorni Apple OSX apo edhe Linux atëherë e njëjta rregull vlen. Softueri që “paketohet” dhe instalohet në kompjuterin tuaj ekziston në formën e ashtuquajtur “binare”, si një “ekzekutues”.
Softueri binar është “i mbyllur” në një mënyrë sepse është në gjuhë kompjuterike. Kjo nënkupton se është virtualisht e pamundur për njerëzit të shohin se si ai operon dhe çfarë është duke bërë aktualisht! Një shembull i mirë i kësaj është spyware dhe softueri për viruse. Kur këto aplikacione instalohen në një makinë kompjuteri është shumë vështirë të kuptohet se çfarë ato bëjnë saktësisht. Ato mund të dërgojnë informatat tuaja bankare nëpër internet, apo duke ua vjedh të gjitha fjalëkalimet (password-at) tua të rëndësishëm. Ju thjesht nuk e dini, sepse ato janë të bllokuara.
Të gjitha programet kompjuterike fillimisht shkruhen nga njerëzit në gjuhë të lexueshme, e cila quhet “source code” (kodi i burimit). Microsofti zotëron kodin e burimit për Windowsin dhe produktet e tij, siç bën edhe Apple për të sajat, etj. Mendoni për një virus kompjuteri. Po të kishim ne kodin burimor të virusit, ne do të dinim saktësisht çfarë ai bën, dhe do të mund ta ndalnim lehtë. Krijuesit e viruseve, Microsofti, Apple dhe të tjerët nuk e bëjnë kodin e tyre publik, që do të thotë se askush nuk mund të thotë se çfarë bën softueri i tyre.
Megjithatë ka krijues të softuerëve në mbarë botën, të cilët besojnë se secili e ka të drejtën të dijë saktësisht çfarë është duke bërë softueri në kompjuterin e tyre. Ata jo vetëm që i lirojnë versionet “e paketuara” të softuerëve por edhe më me rëndësi, këta njerëz e bëjnë kodin burimor të softuerit të tyre të disponueshëm për secilin. Kjo quhet “open source” (burim i hapur). Një shembull i shkëlqyeshëm i softuerit me burim të hapur është Mozilla Firefox një shfletues i lirë uebi për Linux, Windows dhe OSX, i cili është i sigurt.
Në esencë ju mund t’i besoni vetëm softuerit me burim të hapur, sepse është në dispozicion për çdokënd të lexojë në mënyrë njerëzore dhe të shoh saktësisht se çfarë bën softueri. Për këtë arsye qeveritë, agjencitë tjera, shkollat dhe individët në mbarë botën janë duke kaluar në sigurinë e softuerit me burim të hapur (dhe këtë duhet ta bëni edhe ju!).
(CC: Material i përgatitur nga ekipi i OneWorld Platformës për Evropën Juglindore – OWPEJL)
Lufta Prigozhin - Putin
Më shumëNga Rubrika
YouTube po teston një veçori që ju lejon të kaloni më shpejt te pjesët interesante të një videoje
Meta dhe Google akuzohen për kufizimin e shpërndarjes së informacionit për shëndetin riprodhues
WhatsApp do të mundësojë dërgimin automatik të përmbajtjes HD
Sora e OpenAI u jepet artistëve dhe kineastëve për herë të parë – ja disa nga videot më të mira që krijuan ata
Apple u jep më shumë liri përdoruesve të iPhone me iOS-18
Arabia Saudite prezanton robotin humanoid “femër” – është e programuar të mos flet për seks dhe politikë
Apple, Meta dhe Google do të hetohen nga BE-ja
Nga nesër, vetëm një lloj mbushësi do të përdoret për të gjithë telefonat, tabletët dhe fotoaparatet në BE
Apple Vision Pro "shpërthejnë" në mesin e amerikanëve, njerëzit po i bartin në rrugë, vetura, tren dhe gjatë ‘shoppingut’
Investoni në të ardhmen tuaj – bli banesë në ‘Arbëri’ tani! ID-140
Shitet banesa në Fushë Kosovë në një vendodhje perfekte – 80.5m², çmimi 62,000Euro! ID-254
Ideale për zyre – në qendër të Prishtinës lëshohet banesa me qira ID-253
Bli shtëpinë e ëndrrave tuaja në Prishtinë – ZBRITJE në çmim, kapni mundësinë tani! ID-123
Krijo hapësirën tënde të biznesit – zyre me qira te 4 Llulat – 300€/muaj ID-252
Papuçe që t’flen kama n’to- Porositni me zbritje në Telegrafi Deals
Kapni zbritjen – atletet Nike për meshkuj tash me zbritje në Telegrafi Deals!
Kur nuk blen për vete, nuk blen as për kojshi – që do të thotë shfrytëzoje zbritjen në Telegrafi Deals
Sot harroni të gjitha hallet, ZBRITJA në Deals me na shku huq nuk na falet
Përfito nga zbritja dhe apliko në trajnimin për Bazat e Menaxhimit të Burimeve Njerëzore
Më të lexuarat
Njëri nga të kërkuarit për tentim vrasjen në Prishtinë e kishte rrahur reperin Fero në vitin 2018
Stradner: Vuçiq dhe Dodik po përgatisin jetësimin e idesë për "botën serbe"
I pyetur nga Bundesliga se cilit person të famshëm ia ka numrin e telefonit - Xhaka zgjodhi legjendën e futbollit
Mësohet se kush, përveç Serbisë, votoi kundër rekomandimit për anëtarësimin e Kosovës në Këshillin e Evropës
Hoxha: Grupe kriminale serbe po përgatiten për sulm në veri
"Unë thjesht dua të luaj futboll" - Vini Jr me një gjest të shëmtuar në miqësore, Laporte tallet me të pas ndeshjes