Pasojat strategjike të grushtit të dështuar të shtetit

Sinan Ülgen

Një grusht shteti kundër një qeverie të zgjedhur zakonisht pasohet nga një përmbytje analizash mbi drejtimin e ardhshëm të vendit pas thyerjes së qeverisjes demokratike. Por, puçet e dështuara të shtetit mund të kenë gjithashtu pasoja të gjithanshme.

Përpjekja e dështuar e disa elementëve të ushtrisë së Turqisë për të përmbysur presidentin Recep Tayyip Erdoğan do të ketë pasoja të mëdha për marrëdhëniet e jashtm,e si dhe për rolin e Turqisë në rajon. Marrëdhëniet e Turqisë me Shtetet e Bashkuara, në veçanti, pritet të kenë trazira të konsiderueshme.

Tentativa për grusht shteti hap një fazë të re dhe aspak të lehtë në marrëdhëniet mes Turqisë dhe SHBA-ve, për shkak se autoritetet turke kanë lidhur grushtin e shtetit me Fethullah Gülen, një predikues islamik m e bazë pranë Filadelfias që nga viti 1999 por me një grup mbështetësish në Turqi.

Gülen është akuzuar më herët me krijimin e një strukture shtetërore paralele, veçanërisht brenda policisë, drejtësisë dhe ushtrisë. Së fundmi, autoritetet e Turqisë e klasifikuan lëvizjen Guleniste si një organizatë terroriste – një etiketë që i jep një kuptim të ri grushtit të dështuar të shtetit. Por, pavarësisht provave në rritje në lidhje me Gülen dhe ndjekësit e tij, përshtypja në Ankara është që SHBA-të deri tani kanë refuzuar të kufizojnë aktivitetet e rrjetit të tij, të cilat përfshijnë një numër të madh shkollash dhe shumë organizata të shoqërisë civile.

Ky rrjet i lejon lëvizjes Guleniste të angazhohet në grumbullim fondesh të konsiderueshme, të cilat, autoritetet turke pretendojnë se përdoren për të ushqyer operacione të liga të anëtarëve të saj në Turqi. Për rrjedhojë, vijimi i qëndrimit të Gülenit në rezidencën e tij në Pensilvani është bërë jo vetëm një problem i vazhdueshëm për marrëdhënien dypalëshe, por edhe burim i rëndësishëm i anti-amerikanizmit në rritje në Turqi.

Grushti i dështuar i shtetit dukshëm do ta forcojë këtë tendencë. Në periudhës pas grushtit të shtetit, SHBA-ja do të vihet në presion të vazhdueshëm në lidhje me sjelljen e saj prej laissez-faire për Gülen. Pala turke sakaq ka sinjalizuar se do të fillojë procedura për kërkesë formale ekstradimi për Gülen.

Grushti i shtetit për rrjedhojë ka sjellë një nevojë të re urgjente për dy aleatët në NATO që ta zgjidhin kërë mosmarrëveshje të rëndësishme. Dështimi për të gjetur mirëkuptim nën këtë situatë të acaruar mund të dobësojë perspektivën për bashkëpunim në shumë nivele. Efikasiteti i luftës së përbashkët kundër Shtetit Islamik (ISIS), i cili mbështetet shumë në sulmet ajrore me origjinë nga baza Incirlik në Turqinë e jugut, pa dyshim mund të vihet në rrezik. Më gjerësisht, një thuerje në këtë marrëdhënie kyçe dypalëshe mund të dobësojë kohezionin e politikës së NATO-s përballë Rusisë dhe Turqia mund të kërkojë të shkojë përtej kuadrit konfrontues të përcaktuar në samitin e fundit të Aleancës në Varshavë.

Pasojat e grushtit të shtetit të dështuar ka gjithashtu gjasa të prekin marrëdhënien e Turqisë me Europën. Në mars, Turqia dhe Bashkimi Europian ranë dakord për një paketë ambicioze masash të dizenjuar për të ndërprerë fluksin e refugjatëve drejt Europës. Por, ndërsa marrëveshja ka qenë një sukses i qartë, ajo mbetet politikisht e dobët. Për Turqinë, çmimi më i madh qe angazhimi i BE-së për të hequr vizat për udhëtimet e qytetarëve turq në Zonën Shengen, një lëvizje që duhej të realizohej në qershor. Por në fakt liberalizimi i vizave u shty për deri në tetor, për shkak të refuzimit të Turqisë për të zbatuar disa kushte të mbetura.

Në thelb të ngërçit diplomatik është kërkesa e BE-së që Turqia të amendojë ligjet e veta kundër terrorizmit në mënyrë që këto ligje të jenë në përputhje me normat e Gjykatës Europiane të të Drejtave të Njeriut. Synimi është që të kufizohet zbatimi i ligjeve antiterror vetëm në rastet e terrorizmit dhe të parandalohet përdorimi i këtyre ligjeve si mjete për të kufizuar lirinë e shprehjes. Por mjedisi post-puçit të shtetit do të reduktojë dëshirën e Turqisë për të amenduar ligjet e veta kundër terrorizmit.

Për rrjedhojë, një krizë diplomatike është e mundshme këtë tetor, ku Turqia mund të pretendojë se BE-ja ka refuzuar të respektojë premtimet e veta. E gjithë paketa e refugjatëve, nën të cilën Turqia vijon të mbajë më shumë se 2.8 milionë refugjatë sirianë, mund të vihet në rrezik pas kësaj dhe dallga e azilkërkuesve mund të rikthehet.

Në fund, grushti i dështuar i shtetit do të ketë pasoja për aftësinë e Turqisë për të kontribuar për sigurinë rajonale. Ushtria e Turqisë do t’i nënshtrohet tani një procesi të dhimbshëm të spastrimit të elementëve gulenistë dhe kohezioni moral do të preket në mënyrë të pashmangshme në një kohë kur forcat e armatosura kanë rol vendimtar në përpjekjet e Turqisë për të luftuar separatistët kurdë dhe terrorizmin e ISIS dhe në fuqizimin e kontrollit të kufijve të Turqisë, gjë që ka ndihmuar për të parandaluar fluksin e xhihadistëve të huaj drejt territoreve të kontrolluara nga ISIS në Siri.

Dobësimi i besimit pas tentativës për grusht shteti do ta bëjë bashkëpunimin mes agjencive të ndryshme pra mes ushtrisë, policisë dhe shërbimeve sekrete, veçanërisht problematike. Njësoj si grushtet e shtetit të suksesshme, grushtet e dështuara mund të kenë masoja madhore të politikën e jashtme dhe të sigurisë së një vendi. Grushti i dështuar i shtetit në Turqi sakaq ka shtuar gjasat për krijimin e problemeve të konsiderueshme mes këtij vendi dhe SHBA-së e Evropës.

(Autori është kryetar i Qendrës së Studimeve Ekonomike dhe të Politikës së Jashtme (EDAM) me bazë në Stamboll dhe studiues në qendrën Carnegie Europe në Bruksel. Teksti është shkruar për: “Project Syndicate”. Marrë nga: reporter.al)